ਸ਼ੇਖ ਫਰੀਦ ਆਗਮਨ ਪੂਰਬ ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਪਿਤਾਮਾ-ਸ਼ੇਖ ਫਰੀ

ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਮੋਢੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਖ ਫਰੀਦ-ਉਦ-ਦੀਨ ਮਸੂਦ ਨੂੰ ‘ਗੰਜ-ਏ-ਸ਼ੱਕਰ’ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਦਾਂ।ਉਹ 1173 ਤੋਂ 1265 ਈਸਵੀ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਰਹੇ।ਉਹ ਇੱਕ ਸਮਰਪਿਤ ਦਰਵੇਸ਼ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਇੱਕ ਹੋਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਇਆ।ਸ਼ੇਖ ਫਰੀਦ ਜਿੰਨਾਂ ਨੂੰ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਦਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ਲੋਕ ਪੜਨ ਤੋ ਪੱਤਾ ਚਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਉਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨੈਤਿਕ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਗੁਰੂ ਸਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਲਗਭਗ ਅੱਠ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਨਾਮ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਆਏ ਹਨ।ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸੁਫ਼ੀ ਸੰਤ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸ਼ੇਖ ਫਰੀਦ ਜੀ ਨੇ ਤਿਆਗ, ਸੇਵਾ, ਸਬਰ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਦਾ ਰਾਹ ਦਿਖਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ–ਮੁਸਲਮਾਨ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉਠ ਕੇ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਅਤੇ ਰੱਬ ਨਾਲ ਜੋੜਦੀ ਹੈ।ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਦੀ ਬਾਣੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ। ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਇਸ ਕਦਰ ਆਤਮਕ ਤੇ ਰੂਹਾਨੀ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਆਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ।ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਦੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਜ਼ੋਰ ਇਨਸਾਨੀ ਭਾਈਚਾਰੇ, ਇਮਾਨਦਾਰੀ, ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਹਿੰਸਾ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਤੇ ਹੈ। ਉਹ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਧਰਮ ਦੇ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਸਾਰੀਆਂ ਕੌਮਾਂ ਦੇ ਪਿਆਰੇ ਸਨ।

ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ “ਸ਼ੇਖ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਚੈਅਰ “(‘ਮੱਧ ਕਾਲੀਨੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ’) ਅਧਿਐਨ ਤੇ ਕੰੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਲਾਹੋਰ ਵਿੱਚ ਵੀ  ਸਾਲ 2011 ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਅਦ-ਦੀਨ ਸ਼ਕਰ ਚੈਅਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।ਬੇਸ਼ਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਤੋਂ ਰਾਜਾ ਮੋਕਲਸਰ ਜਦੋਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਤੇ ਜੰਗ ਹਿੱਸਿਆਂ, ਲੋਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਲੌਕ ਸੂਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨਾਲ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਦੀ ਸੰਭਾਵਤ ਮਿਲਾਪ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਜੀ ਦੇ ਲਗਭਗ 120 ਸਲੋਕ ਜੋ ਕਿ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸੰਗੀਤਕ ਵੰਨਗੀਆਂ ਆਸਾ,ਸੂਹੀ ਅਤੇ ਗਾਉੜੀ ਰਾਗ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹਨ।ੋ
ਸ਼ੇਖ ਫ਼ਰੀਦ ਪੁਰਾਤਨ ਸੂਫ਼ੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਾਨਵਤਾਵਾਦੀ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਸੂਫ਼ੀ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਿਮ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਮੁਸਲਿਮ ਨੈਤਿਕ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਜੋੜਨ ਵਾਲੀ ਕੜੀ ਬਣ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਨੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਨੈਤਿਕਤਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ, ਪਰਮਾਤਮਾ ਪ੍ਰਤੀ ਸ਼ਰਧਾ, ਨਿਮਰਤਾ, ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ, ਉਦਾਰਤਾ ਅਤੇ ਹਮਦਰਦੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਨੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੰਪਰਦਾ ਜਾਂ ਉੱਚ ਰਵੱਈਏ ਪ੍ਰਤੀ ਪੱਖਪਾਤ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਇਆ।
ਫਰੀਦਾ ਜੇ ਤੂ ਅਕਲਿ ਲਤੀਫੁ ਕਾਲੇ ਲਿਖੁ ਨ ਲੇਖ ॥
ਆਪਨੜੇ ਗਿਰੀਵਾਨ ਮਹਿ ਸਿਰੁ ਨੀਂਵਾਂ ਕਰ ਦੇਖੁ ॥
ਸ਼ੇਖ ਫ਼ਰੀਦ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਅਤੇ ਨੇਕ ਕਵੀ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਰਮਾਤਮਾ, ਕੁਦਰਤ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰ ਬਾਰੇ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਗਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਤਮਕਵਾਦ,ਸੂਫੀ ਅਤੇ ਨੇਤਿਕ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਦੀ ਝਲਕ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਆਇਤਾਂ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜਾਣੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਇਸ ਲਈ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਲੋਕ-ਕਥਾਵਾਂ ਵਰਗੀ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਰਲ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਇਹ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ, ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਫ਼ਰੀਦ ਨੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬੋਲੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ। ਉਸਨੇ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਸੁਨੇਹਾ ਦੇਣ ਲਈ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਸੂਫ਼ੀਵਾਦ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ ਵੀ ਸਨ। ਉੁਹਨਾ ਨੇ  ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸੂਫ਼ੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਇੱਕ ਮੌਲਿਕ ਅਤੇ ਵੱਖਰੀ ਧਾਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਧਾਰਾ ਦੀ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਅਤੇ ਲੰਬੀ ਸਾਹਿਤਕ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ। ਇਹ ਆਧੁਨਿਕ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਕਰਕੇ, ਫ਼ਰੀਦ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਸਾਹਿਤਕ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ। ਉਸਨੂੰ ਅਕਸਰ ਬਹੁਤ ਮਾਣ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਪਿਤਾਮਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਫਰੀਦ ਦੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਅਤੇ ਦਇਆ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ।ਫਰੀਦ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸਰਲ ਪਰ ਡੂੰਘੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਆਲਤਾ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ, ਕਿਹਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਕਠੋਰ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਬੋਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਸੱਚਾ ਮਾਲਕ ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਦਿਲ ਨਹੀਂ ਤੋੜਨਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਹਰ ਦਿਲ ਇੱਕ ਅਨਮੋਲ ਗਹਿਣਾ ਹੈ।
ਫਰੀਦਾ ਜੋ ਤੈ ਮਾਰਨਿ ਮੁਕੀਆਂ ਤਿਨ੍ਹਾ ਨ ਮਾਰੇ ਘੁੰਮਿ ॥
ਆਪਨੜੈ ਘਰ ਜਾਈਐ ਪੈਰ ਤਿਨ੍ਹਾ ਦੇ ਚੁੰਮਿ ॥
ਇਸ ਸਰਵਵਿਆਪੀ ਸੰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਫਰੀਦ ਦੇ ਉੱਤਮ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਨੁੱਖੀ ਨੈਤਿਕਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਲਹਿਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਨੇ ਫਰੀਦ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਵਿੱਤਰ ਪਾਠ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ।
ਫ਼ਰੀਦ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਮਨੁੱਖੀ ਰੋਮਾਂਟਿਕ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੇ ਲੈਂਸ ਰਾਹੀਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਪ੍ਰਤੀ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ, ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਪਤੀ ਜਾਂ ਪ੍ਰੇਮੀ ਅਤੇ ਪਿਆਰੇ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਤੀਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ।
ਅਜੁ ਨ ਸੁਤੀ ਕੰਤ ਸਿਉ ਅੰਗੁ ਮੁੜੇ ਮੜਿ ਜਾਇ ॥
ਜਾਇ ਪੁਛਹੁ ਡੋਹਾਗਣੀ ਤੁਮ ਕਿਉ ਰੈਣਿ ਵਿਹਾਇ ॥
ਬਾਬਾ ਸ਼ੇਖ ਫਰੀਦ ਦਾ ਜਨਮ ਉਸ ਸਮੇਂ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਬਹੁਤ ਔਖੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਫਰੀਦ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਤਾਮਰਲੇਨ (ਤੈਮੂਰ, ਲੰਗੜਾ), ਹਲਾਕੂ (ਚੰਗੇਜ਼ ਖਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ), ਮੁਹੰਮਦ ਗੌਰੀ, ਮਹਿਮੂਦ ਗਜ਼ਨਵੀ, ਆਦਿ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।

ਮੋਖਲਪੁਰ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਫਰੀਦਕੋਟ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ।

ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਨੇ ਮੋਖਲਪੁਰ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਨੂੰ ਹੁਣ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਫਰੀਦਕੋਟ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਅੱਜ ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਹੈ।ਕਿਹਾ ਜਾਦਾਂ ਕਿ ਜਦੋਂ ਸ਼ੇਖ ਫਰੀਦ ਜੀ ਮੋਖਲਸਰ ਕਸਬੇ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਸ ਸਮੇ ਰਾਜੇ ਦੇ ਕਿਲੇ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ।ਰਾਜੇ ਦੇ ਆਹਿਲਕਾਰਾਂ ਨੇ ਸ਼ੇਖ ਫਰੀਦ ਨੂੰ ਇੱਕ ਆਮ ਵਿਅਕਤੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ ਰੋਕ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਮਜਦੂਰੀ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਵਾਉਣ ਲੱਗੇ।ਪਰ ਥੋੜੇ ਸਮੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਰਾਜੇ ਦੇ ਆਹਿਲਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੇਖ ਫਰੀਦ ਦੀ ਗੈਬੀ ਸ਼ਕਤੀ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਚਲ ਗਿਆ।ਉਨਾਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਜੀ ਦੇ ਸਿਰ ਤੇ ਚੁੱਕਿਆ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਬੱਠਲ ਸਿਰ ਤੋਂ ਉਪਰ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਇਹ ਦੇਖਕੇ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਗਏ।ਰਾਜੇ ਦੇ ਆਹਿਲਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ।ਰਾਜਾ ਨੇ ਖੁਦ ਆਕੇ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਰਾਜਾ ਵੀ ਹੇਰਾਨ ਹੋ ਗਿਆਂ ਅਤੇ ਉਹ ਸ਼ੇਖ ਫਰੀਦ ਜੀ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗ ਕੇ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗੀ।ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਜੇ ਨੇ ਉਸ ਕਸਬੇ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਫਰੀਦਕੋਟ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਇੱਕ ਰਿਆਸਤੀ ਸ਼ਹਿਰ ਵੱਜੋ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇੱਕ ਜਿਲ੍ਹਾ ਹੈ।

ਬੇਸ਼ਕ ਕੁਝ ਅਲਾਚੋਕ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਮੋਕਲਸਰ ਜਾਂ ਫਰੀਦਕੋਟ ਦੀ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲੋਂ ਲੋਕ ਮੱਤ ਵੱਧ ਸਮਝਦੇ।ਪਰ ਜਿਸ ਸ਼ਰਧਾ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਫਰੀਦਕੋਟ ਅਤੇ ਆਸਪਾਸ ਦੇ ਲੋਕ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਜੀ ਨੂੰ ਸਿੱਜਦਾ ਕਰਦੇ ਉਹ ਕੁਝ ਵੀ ਹੋਵੇ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਜੀ ਦੀ ਇਹ ਫੈਰੀ ਸੱਚ ਲੱਗਦੀ।ਫਰੀਦਕੋਟ ਦਾ ਇਹ ਮੇਲਾ ਜੋ ਕਦੇ ਕੇਵਲ ਫਰੀਦਕੋਟ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਸੀ ਉਹ ਅੱਜ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕਿਆ।ਬਾਬਾ ਸ਼ੇਖ ਫਰੀਦ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਬਣੀ ਸੁਸਾਇਟੀ ਵੱਲੋਂ ਉਸ ਦਿਨ ਸਮਾਜ ਸੇਵਾ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਅਵਾਰਡ ਵੀ ਦਿੱਤੇ ਜਾਦੇ ਹਨ।ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋ ਵੀ ਕਵਾਲ ਆਪਣੀ ਹਾਜਰੀ ਲਗਾਉਦੇ ਹਨ।ਫਰੀਦਕੋਟ ਅਤੇ ਆਸਪਾਸ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬੇਹੱਦ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ।ਹਰ ਵੀਰਵਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਹਜਾਰਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਬਾਬਾ ਜੀ ਮੁਲਤਾਨ ਆਏ, ਫਿਰ ਪਾਕਪਟਨ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ (ਲਗਭਗ 30-40 ਸਾਲ) ਇਥੇ ਗੁਜਾਰਿਆ ਅਤੇ ਇਥੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ਹੈ।ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਾਦਗੀ, ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਅਤੇ ਖ਼ੁਦਾਦਾਰੀ ਦਾ ਪਾਠ ਪੜ੍ਹਾਇਆ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਲੋਕ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਅੱਗੇ ਆ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਰੱਖੀ।ਗਰੀਬਾਂ, ਮਜ਼ਲੂਮਾਂ ਅਤੇ ਬੇਸਹਾਰਿਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਖ਼ਾਸ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ।ਸਾਰ ਵਿੱਚ ਕਹੀਏ ਤਾਂ ਬਾਬਾ ਸ਼ੇਖ ਫ਼ਰੀਦ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਕਵੀ, ਸੁਫ਼ੀ ਸੰਤ ਅਤੇ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸਨ। ਅੱਜ ਦਾ ਪਾਕਪਤਨ (ਪੁਰਾਣਾ ਅਜੋਧਨ) ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਹੈ।

ਸ਼ੇਖ ਫ਼ਰੀਦ ਦੀ ਕਾਵਿਕ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਨਵੀਆਂ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਉਚਾਈਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਧਾਰਮਿਕ ਸੀਮਾਵਾਂ ਤੋਂ ਪਾਰ ਗਿਆ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਗੂੰਜਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਅੱਜ ਵੀ ਸਾਧਕਾਂ ਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮ ਦੇ ਮਾਰਗ ‘ਤੇ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਕਰਤਾ/ਲੇਖਕ
ਡਾ ਸੰਦੀਪ ਘੰਡ ਲਾਈਫਕੋਚ
ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਅਧਿਕਾਰੀ-ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ
ਮੋਬਾਈਲ 9815139576