ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ ਤੋਂ ਸ਼੍ਰੀ ਕਲਗੀਧਰ ਤਖ਼ਤ ਤੱਕ, ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਅਡੋਲ ਸ਼ਹਾਦਤ ਅਜੇ ਵੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਨਿਰਭੈ ਅਤੇ ਨਿਰਵੈਰ ਜੀਵਨ ਜੀਊਣ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ 2025 ਨੂੰ “ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਹਾਦਤ ਸਾਲ” ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਗਿਆ।

ਅੱਜ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ ‘ਚ ਸਥਿਤ ਗੁਰੁਦੁਆਰਾ ਸੀਸ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਅੰਗਣ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖ, ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨ, ਇਸਾਈ ਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਧਰਮਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਲੋਕ ਇੱਕਠੇ ਹੋਏ। ਮਕਸਦ ਸੀ — ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ 350 ਸਾਲਾ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦੇਣਾ।
24 ਨਵੰਬਰ 1675 ਨੂੰ ਇਸੀ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਖੜ੍ਹ ਕੇ ਇਕ ਤਪਸਵੀ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਦਰਸ਼ਨ ਵਾਲੇ, ਧਰਮ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਅਟਲ ਖੜ੍ਹੇ ਗੁਰੂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਕੁਰਬਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। 350 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ “ਮਨੁੱਖੀ ਹੱਕਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਸੰਵਿਧਾਨ” ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

 ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ: ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦੇ ਕਾਲੇ ਬੱਦਲ

ਸੱਤਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ ਅਉਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦਾ ਰਾਜ—ਭਾਰਤ ਦਾ ਉਹ ਸਮਾਂ ਜਦੋਂ ਧਾਰਮਿਕ ਕਠੋਰਤਾ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨ, ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਝਕੋਰਨ ਲਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਜਬਰਦਸਤੀ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰਨ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਕਈ ਖੇਤਰਾਂ—ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਕਸ਼ਮੀਰ—ਦੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ, ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰੂਹ ਕੰਬਾ ਰਹੀ ਸੀ।

ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਪੰਡਤਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਪੰਡਿਤ ਕਿਰਪਾਲੂ ਭੱਟ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਆਪਣੀ ਇੱਜ਼ਤ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚੇ, ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਡਰ ਸੀ, ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਕੰਬਾਹਟ ਸੀ ਅਤੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਬੇਬਸੀ।

ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪੀੜ ਸੁਣ ਕੇ ਕਿਹਾ:
“ਤੁਹਾਡੇ ਧਰਮ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਇਕ ਬਲੀਦਾਨ ਲਗੂ ਹੈ। ਉਹ ਬਲੀਦਾਨ ਮੈਂ ਦੇਵਾਂਗਾ।”

ਇਸ ਇਕ ਵਾਕ ਨੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀ।

ਅਨੰਦਪੁਰ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ: ਤਿਆਗਮਈ ਚੱਲ

ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੀ ਗੱਦੀ ਨੂੰ ਪੁੱਤਰ ਬਾਬਾ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਇ (ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ) ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰਕੇ ਕਿਹਾ:
“ਇਹ ਧਰਮ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਮੇਰੇ ਸਿਰ ਨਾਲ ਹੋਵੇਗੀ।”

ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਤਿੰਨ ਸਿੱਖ ਸੰਗੀ ਚੁਣੇ:

• ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ
• ਭਾਈ ਸਤੀ ਦਾਸ
• ਭਾਈ ਦਿਆਲਾ ਜੀ

ਇਹ ਚਾਰੋ ਅਨੰਦਪੁਰ ਤੋਂ ਆਗਰਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਦਿੱਲੀ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਏ।

ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਲਾਲ ਕਿਲੇ ‘ਚ ਦਰਬਾਰ

ਅਉਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਹ Hukਮ ਸੁਣਾਇਆ:
“ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰੋ 아니 ਤਾਂ ਮੌਤ।”

ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਨਿਰਬਾਇ, ਨਿਰਵੈਰ ਅਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ:
“ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਛੱਡ ਸਕਦਾ। ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦਾ ਧਰਮ ਮੁਆਵਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਵੇਚ ਸਕਦਾ ਹਾਂ।”

ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੀਆਂ ਦਸਤਾਨਾਂ: ਮਨੁੱਖੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਕਾਲਾ ਪੰਨਾ

ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵੱਡੇ ਜਨਸਮੂਹ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ–ਵੱਖ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ—

1. ਭਾਈ ਮਤੀ ਦਾਸ – ਆਰੀ ਨਾਲ ਜੀਵੰਤ ਚੀਰਿਆ ਗਿਆ

ਪਰ ਉਹ “ਜਪੁਜੀ ਸਾਹਿਬ” ਦੀ ਬਾਣੀ ਪੜ੍ਹਦੇ ਰਹੇ।

2. ਭਾਈ ਦਿਆਲਾ – ਖੌਲਦੇ ਤੇਲ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟਿਆ ਗਿਆ

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਸਮਾਨੀ ਦੇਹ ਸੜ ਗਈ ਪਰ “ਵਾਹਿਗੁਰੂ” ਦਾ ਜਾਪ ਨਾ ਟੁੱਟਿਆ।

3. ਭਾਈ ਸਤੀ ਦਾਸ – ਰੂਈ ਦੀ ਗੱਦਰੀ ਕਰ ਕੇ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਤੱਕ ਅਗਨਿ ਵਿੱਚ ਰਲ ਗਈਆਂ ਪਰ ਚਿੱਤ ਅਡੋਲ ਰਿਹਾ।

ਇਹ ਤਿੰਨ ਬਲੀਦਾਨ ਮਨੁੱਖੀ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਅਦੁੱਤੀਯ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹਨ।

24 ਨਵੰਬਰ 1675: ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਾ ਸ਼ੁਕਲ ਪਲ

ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ ਵਿੱਚ ਇਕ ਖਾਸ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੀ ਤਲਵਾਰ ਨਾਲ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਆਖਰੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਸਨ:
“ਸਿਰ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਧਰਮ ਨਹੀਂ।”

ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਤਲਵਾਰ ਵੱਜੀ, ਇਤਿਹਾਸ ਨੇ ਸਦੀਵੀ ਬਦਲਾਅ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤੇ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਿਰ ਭਾਈ ਜੈਤਾ ਜੀ (ਭਾਈ ਜੀਵਾਂ ਸਿੰਘ) ਨੇ ਉਠਾਇਆ ਅਤੇ ਮੌਤ ਤੋਂ ਡਰ ਬਿਨਾਂ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਤੱਕ ਲਿਆਂਦਾ।
ਇਹ ਰੋਮਾਂਚਕ ਯਾਤਰਾ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ “ਜੋਤ ਦੇ ਘਰ ਦੀ ਵਾਪਸੀ” ਵਜੋਂ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਆ

ਜਦੋਂ 9 ਸਾਲਾ ਬਾਬਾ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਇ ਨੂੰ ਪਿਤਾ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਮਿਲਿਆ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ:

“ਤਿਲਕ ਜੰਞੂ ਰੱਖਾ ਪ੍ਰਭ ਤਾਕਾ,
ਕੀਨੋ ਬਡੋ ਕਲੂ ਮਹਿ ਸਾਕਾ।”

ਇਹ ਉਹ ਕੋਟ ਹੈ ਜੋ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਬਲੀਦਾਨ ਦੀ ਸੱਚੀ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਆ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ: ਮਨੁੱਖੀਅਤ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ—

• ਨਿਡਰਤਾ (ਨਿਰਭੈ),
• ਨਿਰਵੈਰਤਾ,
• ਤਿਆਗ,
• ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਅਸਥਿਰਤਾ,
• ਨਾਮ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਦਾ ਰਸਤਾ,
• ਆਤਮਕ ਆਜ਼ਾਦੀ—
  ਸਾਰੇ ਪਾਠ ਅਜੇ ਵੀ 21ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਹਨ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸ਼ਲੋਕ:

“ਜਉ ਤਉ ਪ੍ਰੇਮ ਖੇਲਣ ਕਾ ਚਾਉ,
ਸਿਰ ਧਰਿ ਤਲੀ ਗਲੀ ਮੇਰੀ ਆਉ।”

21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਨੀਤੀਕਾਰ ਵੀ ਇਸ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਸਮਾਨਤਾ ਦਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੱਤ ਮੰਨਦੇ ਹਨ।

350 ਸਾਲ ਬਾਅਦ: 2025 ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਮਾਰੋਹ

ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਕਈ ਧਾਰਮਿਕ ਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵੱਲੋਂ 2025 ਨੂੰ “ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਹਾਦਤ ਸਾਲ” ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਗਿਆ।

ਹੁਣ ਤੱਕ ਕੀ–ਕੀ ਮਨਾਇਆ ਗਿਆ?

• ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ 3 ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਸਮਾਗਮ
• ਸ਼ੀਸ਼ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਭੋਗ
• 50+ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਯਾਦਗਾਰੀ ਸਮਾਗਮ
• ਯੂ.ਐੱਨ. ਵਿੱਚ “Religious Freedom Resolution” ਪਾਸ
• ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ “Human Rights & Guru Tegh Bahadur” ਨਾਮ ਦਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੈਮਿਨਾਰ
• ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਗਲੋਬਲ ਐਸੇ ਕਾਂਟੈਸਟ
• ਪ੍ਰੈੱਸ ਕਲੱਬ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਵੱਲੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਨਫਰੰਸ
• ਲਾਲ ਕਿਲੇ ‘ਚ  ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਹੀਂ, ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਜਿੱਤ

ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਸਿਰਫ਼ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਮਾਣ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਵਸੁਧੈਵ ਕੁਟੁੰਬਕਮ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਜੀਵੰਤ ਰੂਪ ਹੈ।

ਜੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਜਬਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਝੁਕ ਜਾਂਦੇ, ਤਾਂ—

• ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਮਿਟ ਜਾਂਦੇ,
• ਹਿੰਦੂ ਰਸਮਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਲੁਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ,
• ਧਾਰਮਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਰੀੜ੍ਹ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦੀ।

ਪਰ ਗੁਰੂ ਨੇ ਸਿਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਕਿ ਸੱਚ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਮਰਦਾ।

ਸਾਲ	ਘਟਨਾ
1621	ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ
1656–1664	ਤਪੱਸਿਆ ਅਤੇ ਯਾਤਰਾਵਾਂ
1664	ਨੌਵੇਂ ਗੁਰੂ ਦਾ ਤਖ਼ਤ
1665–1674	ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਾਰ
1675	ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਪੰਡਤ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ
1675	ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ
24 ਨਵੰਬਰ 1675	ਸ਼ਹੀਦੀ
2025	350 ਸਾਲਾ ਸਮਾਰੋਹ

ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ “ਹਿੰਦ ਦੀ ਚਾਦਰ”?

ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਧਰਮ, ਰਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਢੱਕ ਕੇ ਰੱਖਿਆ—ਚਾਦਰ ਵਾਂਗੁ।

ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਪਹਿਲਾ Human Rights Defence Case?

ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ।

ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ ਯੂ.ਐੱਨ. ਵਿੱਚ ਕਿਹੜਾ ਦਰਜਾ?

“Universal Freedom of Faith” ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ।

ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਕ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਾਗਰ ਇਕੱਠਾ ਸੀ।
ਸਭ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਮੋਮਬੱਤੀਆਂ, ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਨਮੀ ਅਤੇ ਚਿਹਰਿਆਂ ‘ਤੇ ਸ਼ਰਧਾ।
ਇਕ 78 ਸਾਲਾ ਬਜ਼ੁਰਗ ਨੇ ਰੋਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ:

“ਜੇ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨਾ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਧਰਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।”

ਇਕ ਮੁਸਲਿਮ ਜਵਾਨ ਨੇ ਕਿਹਾ:

“ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਸਾਡੇ ਲਈ ਵੀ ਧਰਮ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਬਚਾਈ। ਉਹ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਗੁਰੂ ਹਨ।”

350 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਵੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਆਜ਼ਾਦੀ, ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਚੋਟੀ ‘ਤੇ ਬੈਠੀ ਹੈ।

ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇਤਿਹਾਸ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਮਨੁੱਖੀ ਸਵਭਾਵ ਦੀ ਜਿੱਤ ਹੈ।
ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਭੂਤਕਾਲ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਹੈ।

ਦੁਨੀਆ ਕਿਤੇ ਵੀ ਜਾਏ —
ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਦਾ ਬਲੀਦਾਨ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਮੰਦਰ ਦੀ ਸ਼ਮਾਂ ਹੈ।