ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਯਾਤਰਾ, 5 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ- ਯਾਤਰਾ 30 ਜੂਨ ਤੋਂ 25

– ਐਡਵੋਕੇਟ ਕਿਸ਼ਨ ਸੰਮੁਖਦਾਸ ਭਵਨਾਨੀ ਗੋਂਡੀਆ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ

ਗੋਂਡੀਆ ////////// ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ, ਵੰਡ ਦੇ ਦਰਦ ਨੇ ਅਣਵੰਡੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਟੁਕੜੇ-ਟੁਕੜੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ਕੁਝ ਅਨਮੋਲ ਵਿਰਾਸਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਯਾਨੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਚੀਨ, ਨੇਪਾਲ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਚਲੀ ਗਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਤਿੱਬਤ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖੇਤਰ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਚੀਨ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਨਿਯੰਤਰਣ ਅਧੀਨ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਬੰਧਤ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਇਜਾਜ਼ਤ, ਵੀਜ਼ਾ ਆਦਿ ਲੈਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਸਰਕਾਰੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਸਮਝੌਤੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਚਰਚਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਕਿਉਂਕਿ, ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਯਾਤਰਾ 30 ਜੂਨ ਤੋਂ 25 ਅਗਸਤ 2025 ਤੱਕ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਦੀ ਆਖਰੀ ਮਿਤੀ 13 ਮਈ 2025 ਹੈ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸ ਦੇਈਏ ਕਿ ਇਹ ਯਾਤਰਾ ਬਿਨਾਂ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਅਤੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਪਹਿਲਗਾਮ ਘਟਨਾ ਕਾਰਨ ਸੈਲਾਨੀ ਆਂ ਵਿੱਚ ਡਰ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਇੱਕ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਡਰ ਦੇ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਕਰਵਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਪਹਿਲਗਾਮ ਤਣਾਅ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਯਾਤਰਾ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿਚਕਾਰ ਸੱਭਿਆਚਾ ਰਕ ਜਨਸੰਪਰਕ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀ 75ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ‘ਤੇ, ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਯਾਤਰਾ ਦੁਵੱਲੇ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੀਲ ਪੱਥਰ ਸਾਬਤ ਹੋਵੇਗੀ, ਇਸ ਲਈ ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਇਸ ਲੇਖ ਰਾਹੀਂ ਚਰਚਾ ਕਰਾਂਗੇ, ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ 5 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਯਾਤਰਾ 30 ਜੂਨ ਤੋਂ 25 ਅਗਸਤ 2025 ਤੱਕ ਹੋਵੇਗੀ, ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਦੀ ਆਖਰੀ ਮਿਤੀ 13 ਮਈ 2025 ਹੈ।

ਦੋਸਤੋ, ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ 30 ਜੂਨ 2025 ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਦੇ ਰੋਡਮੈਪ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ, ਤਾਂ ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਔਨਲਾਈਨ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਦੀ ਆਖਰੀ ਮਿਤੀ 13 ਮਈ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਯਾਤਰਾ 30 ਜੂਨ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਵੇਗੀ। ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਸੇਵਾ ਸਮਿਤੀ ਨੇ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਯਾਤਰਾ 30 ਜੂਨ ਤੋਂ 25 ਅਗਸਤ ਤੱਕ ਦੋ ਰਸਤਿਆਂ – ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਲਿਪੁਲੇਖ ਦੱਰਾ ਅਤੇ ਸਿੱਕਮ ਵਿੱਚ ਨਾਥੂ ਲਾ ਰਾਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਯਾਤਰਾ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਹਿੰਦੂਆਂ ਲਈ ਸਗੋਂ ਜੈਨ ਅਤੇ ਬੋਧੀਆਂ ਲਈ ਵੀ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਲ, ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਰਾਜ ਤੋਂ ਲਿਪੁਲੇਖ ਦੱਰੇ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪੰਜ ਜਥਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਸਿੱਕਮ ਰਾਜ ਤੋਂ ਨਾਥੂ ਲਾ ਦੱਰੇ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ 15 ਜਥਿਆਂ ਵਿੱਚ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨਗੇ। ਹਰੇਕ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ 50 ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਹੋਣਗੇ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਪਿਛਲੇ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ, ਚੀਨ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸਰਹੱਦੀ ਵਿਵਾਦ ਅਤੇ ਕੋਵਿਡ ਦੀ ਲਹਿਰ ਸੀ। ਹੁਣ ਇਹ ਯਾਤਰਾ 5 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਦੁਬਾਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿਚਕਾਰ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਅਕਤੂਬਰ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਇੱਕ ਸਮਝੌਤੇ ਦੇ ਤਹਿਤ ਡੇਮਚੋਕ ਅਤੇ ਡੇਪਸਾਂਗ ਤੋਂ ਆਪਣੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਵਾਪਸ ਬੁਲਾ ਲਈਆਂ ਸਨ। ਤੁਸੀਂ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਯਾਤਰਾ ‘ਤੇ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੇ। ਦਰਅਸਲ, ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 2 ਤੋਂ 3 ਹਫ਼ਤੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਦੀ ਸਮੁੰਦਰ ਤਲ ਤੋਂ ਉਚਾਈ 21 ਹਜ਼ਾਰ ਫੁੱਟ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ‘ਤੇ ਲਗਭਗ 51 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪੈਦਲ ਚੱਲਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

ਦੋਸਤੋ, ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ 5 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਦੁਬਾਰਾ ਨੀਂਹ ਰੱਖਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ, ਤਾਂ ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਸਮਝੌਤੇ ਦੀ ਨੀਂਹ ਕਜ਼ਾਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ 5 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਅਕਤੂਬਰ ਵਿੱਚ ਰੂਸੀ ਸ਼ਹਿਰ ਕਜ਼ਾਨ ਵਿੱਚ ਮਿਲੇ ਸਨ। ਫਿਰ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਆਪਸੀ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ‘ਤੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਕੁਝ ਕਦਮ ਚੁੱਕਣ ‘ਤੇ ਸਹਿਮਤੀ ਪ੍ਰਗਟਾਈ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ, ਪਿਛਲੇ 3 ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਚੀਨ-ਭਾਰਤ ਸਰਹੱਦ ‘ਤੇ ਡੇਮਚੋਕ ਅਤੇ ਡੇਪਸਾਂਗ ਦੇ ਵਿਵਾਦਿਤ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਦੀ ਵਾਪਸੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 5 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਯਾਤਰਾ ਅਤੇ ਉਡਾਣ ਸੇਵਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਲਏ ਗਏ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿਚਕਾਰ ਉਡਾਣ ਸੇਵਾ ਵੀ 2020 ਤੋਂ ਬੰਦ ਸੀ। ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੇ 27 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੱਧੀ ਉਡਾਣ ਸੇਵਾ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਵੇਗੀ। ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਉਡਾਣ ਸੇਵਾ 2020 ਤੋਂ ਬੰਦ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿਚਕਾਰ ਜੂਨ 2020 ਵਿੱਚ ਡੋਕਲਾਮ ਵਿਵਾਦ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਕੋਵਿਡ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲਹਿਰ ਮਾਰਚ 2019 ਵਿੱਚ ਆਈ ਸੀ। ਕੋਰੋਨਾ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਹਰ ਮਹੀਨੇ 539 ਸਿੱਧੀਆਂ ਉਡਾਣਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਸਦੀ ਸਮਰੱਥਾ 1.25 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੀਟਾਂ ਦੀ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਡਾਣਾਂ ਵਿੱਚ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ,ਚਾਈਨਾ ਸਾਊਦਰਨ ਏਅਰਲਾ ਈਨਜ਼, ਚਾਈਨਾ ਈਸਟਰਨ ਏਅਰਲਾਈਨਜ਼ ਵਰਗੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਉਡਾਣ ਮੁਅੱਤਲੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਯਾਤਰੀ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼, ਹਾਂਗਕਾਂਗ, ਥਾਈਲੈਂਡ ਅਤੇ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਰਗੇ ਕਨੈਕਟਿੰਗ ਹੱਬਾਂ ਰਾਹੀਂ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਯਾਤਰਾ ਮਹਿੰਗੀ ਸੀ। ਜਨਵਰੀ ਤੋਂ ਅਕਤੂਬਰ 2024 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, 1.73 ਲੱਖ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਹਾਂਗ ਕਾਂਗ ਰਾਹੀਂ, 98 ਹਜ਼ਾਰ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਰਾਹੀਂ, 93 ਹਜ਼ਾਰ ਥਾਈਲੈਂਡ ਰਾਹੀਂ ਅਤੇ 30 ਹਜ਼ਾਰ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰਾਲਾ ਹਰ ਸਾਲ ਇਸ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਪਿਛਲੇ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ, ਚੀਨ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸਰਹੱਦੀ ਵਿਵਾਦ ਅਤੇ ਕੋਵਿਡ ਦੀ ਲਹਿਰ ਸੀ। ਹੁਣ ਇਹ ਯਾਤਰਾ 5 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਦੁਬਾਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿਚਕਾਰ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਅਕਤੂਬਰ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਸਮਝੌਤੇ ਦੇ ਤਹਿਤ ਡੇਮਚੋਕ ਅਤੇ ਡੇਪਸਾਂਗ ਤੋਂ ਆਪਣੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਵਾਪਸ ਬੁਲਾ ਲਈਆਂ ਸਨ। ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਸਮਝੌਤੇ ਦੀ ਨੀਂਹ ਕਜ਼ਾਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸੀ। ਫਿਰ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਆਪਸੀ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ‘ਤੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਕੁਝ ਕਦਮ ਚੁੱਕਣ ‘ਤੇ ਸਹਿਮਤੀ ਪ੍ਰਗਟਾਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪਿਛਲੇ 3 ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਸਰਹੱਦ ‘ਤੇ ਵਿਵਾਦਤ ਇਲਾਕਿਆਂ ਡੇਮਚੋਕ ਅਤੇ ਡੇਪਸਾਂਗ ਤੋਂ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਦੀ ਵਾਪਸੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 5 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਯਾਤਰਾ ਅਤੇ ਉਡਾਣ ਸੇਵਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਲਏ ਗਏ। ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿਚਕਾਰ ਉਡਾਣ ਸੇਵਾ ਵੀ 2020 ਤੋਂ ਬੰਦ ਸੀ।

ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੇ 27 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੱਧੀ ਉਡਾਣ ਸੇਵਾ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਵੇਗੀ। ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਉਡਾਣ ਸੇਵਾ 2020 ਤੋਂ ਬੰਦ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿਚਕਾਰ ਜੂਨ 2020 ਵਿੱਚ ਡੋਕਲਾਮ ਵਿਵਾਦ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਕੋਵਿਡ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲਹਿਰ ਮਾਰਚ 2019 ਵਿੱਚ ਆਈ ਸੀ। ਕੋਰੋਨਾ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਹਰ ਮਹੀਨੇ 539 ਸਿੱਧੀਆਂ ਉਡਾਣਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਸਦੀ ਸਮਰੱਥਾ 1.25 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੀਟਾਂ ਦੀ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਡਾਣਾਂ ਵਿੱਚ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ, ਚਾਈਨਾ ਸਾਊਦਰਨ ਏਅਰਲਾਈਨਜ਼, ਚਾਈਨਾ ਈਸਟਰਨ ਏਅਰਲਾਈਨਜ਼ ਵਰਗੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਉਡਾਣ ਮੁਅੱਤਲੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਯਾਤਰੀ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼, ਹਾਂਗਕਾਂਗ, ਥਾਈਲੈਂਡ ਅਤੇ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਰਗੇ ਕਨੈਕਟਿੰਗ ਹੱਬਾਂ ਰਾਹੀਂ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਯਾਤਰਾ ਮਹਿੰਗੀ ਸੀ। ਜਨਵਰੀ ਤੋਂ ਅਕਤੂਬਰ 2024 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, 1.73 ਲੱਖ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਹਾਂਗ ਕਾਂਗ ਰਾਹੀਂ, 98 ਹਜ਼ਾਰ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਰਾਹੀਂ, 93 ਹਜ਼ਾਰ ਥਾਈਲੈਂਡ ਰਾਹੀਂ ਅਤੇ 30 ਹਜ਼ਾਰ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ। ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਇਲਾਕਾ ਤਿੱਬਤ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਇਲਾਕਾ ਤਿੱਬਤ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਚੀਨ ਤਿੱਬਤ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਹੱਕ ਜਤਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਕੈਲਾਸ਼ ਪਰਬਤ ਲੜੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਤੋਂ ਭੂਟਾਨ ਤੱਕ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਦੋ ਥਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਪਹਾੜ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਲਹਾ ਚੂ ਅਤੇ ਝੋਂਗ ਚੂ ਹੈ। ਇਸ ਪਹਾੜ ਦੀਆਂ ਦੋ ਜੁੜੀਆਂ ਚੋਟੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ, ਉੱਤਰੀ ਚੋਟੀ ਨੂੰ ਕੈਲਾਸ਼ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਚੋਟੀ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸ਼ਿਵਲਿੰਗ ਵਰਗੀ ਹੈ। ਇਹ ਜਗ੍ਹਾ ਉਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਲਿਪੁਲੇਖ ਤੋਂ ਸਿਰਫ਼ 65 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਇਲਾਕਾ ਚੀਨ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਇੱਥੇ ਜਾਣ ਲਈ ਚੀਨ ਤੋਂ ਇਜਾਜ਼ਤ ਲੈਣੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਉਤਰਾਖੰਡ ਦੀ ਵਿਆਸ ਘਾਟੀ ਤੋਂ ਕੈਲਾਸ਼ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਯਾਤਰਾ ਰੋਕਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੀ ਵਿਆਸ ਘਾਟੀ ਤੋਂ ਕੈਲਾਸ਼ ਪਰਬਤ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਦੀ ਸਮੁੰਦਰ ਤਲ ਤੋਂ ਉਚਾਈ 21 ਹਜ਼ਾਰ ਫੁੱਟ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ, ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ‘ਤੇ ਲਗਭਗ 51 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪੈਦਲ ਚੱਲਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

ਦੋਸਤੋ, ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਸੰਬੰਧੀ ਚੀਨ ਨਾਲ ਹੋਏ ਸਮਝੌਤੇ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ, ਤਾਂ ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿਚਕਾਰ ਦੋ ਸਮਝੌਤੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਜਾਣ ਲਈ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿਚਕਾਰ ਦੋ ਵੱਡੇ ਸਮਝੌਤੇ ਹੋਏ ਹਨ – ਪਹਿਲਾ ਸਮਝੌਤਾ: ਇਹ ਸਮਝੌਤਾ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿਚਕਾਰ 20 ਮਈ 2013 ਨੂੰ ਲਿਪੁਲੇਖ ਦੱਰੇ ਰਾਹੀਂ ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਜਾਣ ਲਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਸਮਝੌਤਾ ਤਤਕਾਲੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਸਲਮਾਨ ਖੁਰਸ਼ੀਦ ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਵਾਂਗ ਯੀ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਲਿਪੁਲੇਖ ਦੱਰੇ ਦਾ ਰਸਤਾ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹ ਗਿਆ। ਦੂਜਾ ਸਮਝੌਤਾ: ਇਹ ਸਮਝੌਤਾ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿਚਕਾਰ 18 ਸਤੰਬਰ 2014 ਨੂੰ ਨਾਥੂਲਾ ਰਾਹੀਂ ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਰਸਤੇ ਸਬੰਧੀ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਸੁਸ਼ਮਾ ਸਵਰਾਜ ਨੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਵਾਂਗ ਯੀ ਨਾਲ ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ‘ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਦੋਵਾਂ ਸਮਝੌਤਿਆਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਲਗਭਗ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਮਝੌਤੇ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕਾਗਜ਼ਾਂ ‘ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕਰਨ ਦੀ ਮਿਤੀ ਤੋਂ ਲਾਗੂ ਹੋਣਗੇ। ਸਮਝੌਤੇ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦੀ ਸਮਾਂ ਸੀਮਾ ਹਰ 5 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਧਾਈ ਜਾਵੇਗੀ। ਕੈਲਾਸ਼ ਪਰਬਤ ਦੀ ਉਚਾਈ ਮਾਊਂਟ ਐਵਰੈਸਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੈ, ਪਰ ਹੁਣ ਤੱਕ ਕੋਈ ਵੀ ਇਸ ‘ਤੇ ਚੜ੍ਹਾਈ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਿਆ ਹੈ। ਹੁਣ ਤੱਕ 7000 ਲੋਕ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਪਹਾੜ ਮਾਊਂਟ ਐਵਰੈਸਟ ‘ਤੇ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਇਸਦੀ ਉਚਾਈ 8848 ਮੀਟਰ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਕੈਲਾਸ਼ ਪਰਬਤ ਦੀ ਉਚਾਈ ਐਵਰੈਸਟ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 2000 ਮੀਟਰ ਘੱਟ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੀ, ਅੱਜ ਤੱਕ ਕੋਈ ਵੀ ਇਸ ‘ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ। ਕੁਝ ਲੋਕ 52 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੱਕ ਇਸਦੀ ਪਰਿਕਰਮਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਜ਼ਰੂਰ ਸਫਲ ਹੋਏ ਹਨ।

ਦੋਸਤੋ, ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਮੁੱਦੇ ‘ਤੇ ਚੀਨੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਬਿਆਨ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ, ਚੀਨ ਨੇ ਸੋਮਵਾਰ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਬੰਧਿਤ ਤਿਆਰੀਆਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਚੀਨ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਗੁਓ ਜਿਆਕੁਨ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਜਨ ਸੰਪਰਕ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸਾ ਦੱਸਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪਵਿੱਤਰ ਪਹਾੜ ਅਤੇ ਝੀਲ ਤਿੱਬਤੀ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਸਮੇਤ ਕਈ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।

ਇਸ ਲਈ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰੀਏ, ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗੇਗਾ ਕਿ ਕੈਲਾਸ਼ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਯਾਤਰਾ, ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ 5 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ – ਯਾਤਰਾ 30 ਜੂਨ ਤੋਂ 25 ਅਗਸਤ 2025 ਤੱਕ ਹੋਵੇਗੀ – ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਦੀ ਆਖਰੀ ਮਿਤੀ 13 ਮਈ 2025। ਪਹਿਲਗਾਮ ਤਣਾਅ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਯਾਤਰਾ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿਚਕਾਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਜਨ ਸੰਪਰਕ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਕੂਟਨੀਤਕ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀ 75ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ‘ਤੇ, ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਯਾਤਰਾ ਦੁਵੱਲੇ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੀਲ ਪੱਥਰ ਸਾਬਤ ਹੋਵੇਗੀ।

*-ਕੰਪਾਈਲਰ ਲੇਖਕ – ਟੈਕਸ ਮਾਹਿਰ ਕਾਲਮਨਵੀਸ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲੇਖਕ ਚਿੰਤਕ ਕਵੀ ਸੰਗੀਤ ਮਾਧਿਅਮ ਸੀਏ(ਏ.ਟੀ.ਸੀ) ਐਡਵੋਕੇਟ ਕਿਸ਼ਨ ਸੰਮੁਖਦਾਸ ਭਵਨਾਨੀ ਗੋਂਡੀਆ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ 9284141425